آنچه در این بخش از مجموعه خواهید آموخت:

• دلایل امتناع شیرخوار از گرفتن پستان در سنین مختلف
• امتناع شیرخوار از گرفتن پستان به علل مربوط به شیرخوار و مادر
• نحوه ترغیب شیرخوار به گرفتن پستان
• علل امتناع شیرخوار از گرفتن یک پستان
• شرایط محیطی مطلوب برای پستان گرفتن صحیح شیرخوار

دلایل امتناع شیرخوار از گرفتن پستان در سنین مختلف می باشد که به برخی اشاره می شود.
در روزهای اول: جابجا کردن خشن نوزاد و یا فشردن او به پستان در تغذیه های اول، وضعیت نادرست بغل کردن و پستان گرفتن شیرخوار
روزهای دوم تا چهارم: احتقان پستان مادر، جهش قوی شیرمادر به دهان شیرخوار
هفته های اول تا چهارم: سردرگمی شیرخوار در گرفتن پستان به دلیل استفاده از پستانک یا بطری، زخم نوک پستان، احتقان پستان، عفونت گوش نوزاد، برفک دهان شیرخوار، حساسیت به مواد غذایی خورده شده توسط مادر و تغییر مزه شیر، دردهای کولیکی و ...
امتناع شیرخواران از شیرخوردن می تواند بدلیل مصرف زودتر از موعد غذاهای کمکی، آب میوه، آب و در شیرخواران بزرگتر بدلیل مصرف بیش از حد غذاهای کمکی باشد.

با روش های زیر می توان شیرخوار را به گرفتن پستان ترغیب کرد:

• درصورت سرماخوردگی و گرفتگی بینی چکاندن قطره کلرور سدیم در بینی و استفاده از مرطوب کننده های هوا، و در صورت گوش درد، شیردادن در حالت نشسته کمک کننده است.
• زمانی که شیرخوار خواب آلوده است، درست قبل از به خواب رفتن یا بیدار شدن به شیرخوار شیر بدهید.
• قبل از تلاش برای شیر دادن، شیرخوار را با آواز خواندن، تکان دادن یا ماساژ آرام کنید.
• زمانی که شیرخوار هنوز زیاد گرسنه نیست به او شیر بدهید.
• درصورت قوی بودن جهش شیر مادر، ابتدا کمی پستان را بدوشید سپس شیرخوار را به پستان بگذارید.
• وضعیت های شیردهی از جمله ایستاده شیردادن، شیردادن در حمام گرم را امتحان کنید

علل امتناع شیرخوار از گرفتن یک پستان می تواند مربوط به شیرخوار یا پستان مادر باشد:

• التهاب پستان و تغییر مزه شیر، استفاده یک طرفه مادر از اسپری، عطرها و ...
• درد یک طرفه گوش یا انسداد یک طرفه بینی نوزاد، تزریق در یک طرف بدن شیرخوار، شکستگی استخوان ترهقوه یا بازو

برای بهتر گرفتن پستان مادر توسط شیرخوار می توان شزایط محیطی مطلوب را ایجاد کرد از قبیل:

• مناسب کردم دمای محیط
• برقراری تماس پوست با پوست مادر و شیرخوار
• شیردادن به شیرخوار بازی گوش در محیط آرام
• شیردادن در وضعیت های مختلف مثل زیر بغلی، عرضی خوابیده

آنچه در این بخش از مجموعه خواهید آموخت:

• راه های تشخیص کفایت شیر مادر
• علائم نشان دهنده دریافت ناکافی شیر مادر توسط شیرخوار
• راه های افزایش شیرمادر
• مواد افزایش دهنده شیر مادر
• مکمل یاری ویتامین ها و مواد معدنی در شیرخواران

بهترین راه جهت اطمینان از کافی بودن شیر مادر، افزایش وززن شیرخوار و ترسیم منحنی رشد او است. معمولا نوزادان در روزهای اول تولد ممکن است ۷ تا ۱۰ درصد وزن تولدشان را از دست بدهنده که باید توسط پزشک بررسی شوند. اگر این کاهش وزن، بدون علائم کم آبی و بیماری نوزاد باشد و نوزاد به خوبی شیر دریافت کند طبیعی است و معمولا تا ۱۰ الی ۱۴ روزگی به وزن بدو تولد خود خواهد رسید.
شیرخواران در ۲ الی ۳ ماهگی بیشترین وزن گیری را داشته و از آن به بعد رشد شیرخواران آهسته تر خواهد شد. شیرخواران تا پایان پنج ماهگی به دو برابر و تا یکسالگی به سه برابر وزن بدو تولد خود خواهند رسید.
دفعات دفع ادرار و مدفوع نوزادان در روز اول حداقل یکبار یا بیشتر، در روز دوم حداقل دوبار یا بیشتر و روز سوم حداقل سه بار یا بیشتر خواهد بود. از روز پنجم به بعد ۶ تا ۸ بار دفع ادرار و مدفوع در روزز، نشان دهنده کافی بودن شیر مادر است. از یک ماهگی به بعد شیرخوار ممکن است هر دو تا سه روز، دفع مدفوع داشته باشد.
علائم احتمالی ناکافی بودن شیر مادر که نیاز به بررسی دارد شامل:

• شیرخوار راضی به نظر نمی رسد
• تغذیه مکرر از پستان دارد
• تغذیه های طولانی از پستان دارد
• اغلب گریه می کند
• وزن گیری شیرخوار کافی نیست

از عوامل موثر در افزایش شیر مادر، مکیدن مکرر و صحیح پستان توسط شیرخوار می باشد.
شیرمادر زود هضم بوده و این عامل باعث می شود شیرخوار زود به زود نیاز به تغذیه از پستان داشته باشد.
اگر باور دارید با مصرف ماده غذایی خاصی شیرتان زیاد می شود خوردن آن اشکال نداشته و این امر باعث تحریک اکسی توسین و تحریک تولید شیر خواهد شد.
کلیه کودکانی که باشیر مادر یا شیر مصنوعی تغذیه می شوند باید از قطره A+D یا مولتی ویتامین از سه تا پنج روزگی به میزان یک سی سی تا پایان ۲ سالگی استفاده نمایند.
کلیه شیرخواران سالم که با وزن طبیعی متولد می شوند باید از پایان ۶ ماهگی یا همزمان با شروع تغذیه تکمیلی روزانه ۱۵ قطره آهن تا پایان ۲ سالگی استفاده نمایند. برای جلوگیزی از تغییر رنگ دندان ها قطره آهن را بین دو وعده شیردهی و در عقب دهان کودک بچکانید و پس از دادن قطره به شیرخوارانی که از پایان ۶ ماهگی آهن را شروع کرده اند آب سالم و بهداشتی بدهید.
 

آنچه در این بخش از مجموعه خواهید آموخت:

• نحوه در دست گرفتن پستان توسط مادر هنگام شیردهی
• نحوه گرفتن پستان توسط شیرخوار
• وضعیت های معمول شیردادن و بغل کردن شیرخوار از جمله گهواره ای، گهواره ای متقاطع، زیر بغلی و ...
• نحوه استفاده از بالش در شیردهی
• روش شیردادن به دوقلوها

نگات مهمی که باید در هنگام شیردهی مد نظر قرار گیرد:

• سر، گوش، شانه و باسن در یک امتداد باشد
• بدن شیرخوار در تماس نزدیک با بدن مادر باشد
• نوک بینی شیرخوار به نوک پستان مادر نزدیک شود
• در هنگام شیر دادن، باید کل بدن شیرخوار به سمت مادر باشد تا صورت کودک، روبروی پستان قرار گیرد.
• حمایت شیرخوار با دست مادر الزامی است. اگر نوزاد باشد (در ماه اول) باید کل بدن او با دست مورد حمایت قرار گیرد.
• مادر نباید هنگام شیر دادن به شیرخوار، پس سر اورا بگیرد چون باعث امتناع از شیر خوردن خواهد شد.
• در هنگام گرفتن پستان جهت شیردهی، انگشتان دست مادر نباید روی هاله قهوه ای قرار داده شود. زیرا ممکن است مجاری شیر با این کار بسته شود. لذا انگشتان باید خارج از هاله قهوه ای پستان قرار گیرد.
• در پستان های کوچک، ممکن است با قرار دادن دست زیر پستان، انگشتان روی هاله قهوه ای قرار بگیرند. لذا بهتر است انگشتان مادر به قفسه سینه بچسبد.
• در پستان های خیلی بزرگ که نوک پستان به سمت پایین است، مادر باید جهت حمایت پستان حوله اوله شده ای را زیر پستان بگذارد و دست خود را روی حوله قرار داده و پستان را حمایت کند.

اگر شیرخوار بصورت صحیح پستان مادر را در دهان بگیرد نوک بینی او از پستان فاصله داشته و شیرخوار به راحتی در زمان تغذیه با شیر مادر، تنفس خواهد داشت.
وقتی شیرخوار شیرکافی دریافت کند خودش پستان را رها می کند. اگه نیاز به جدا کردن شیرخوار از پستان شد با سه روش می توان این کار را انجام داد که در فیلم بصورت کامل آموزش داده شده است.
پستان را نباید به زور در دهان شیرخوار وارد کرد چون باعث امتناع شیرخوار از گرفتن پستان خواهد شد.

با فشار انگشت شست روی پستان هنگام شیردادن، دو اشکال بوجود می آید:

• نوک پستان به سمت بالای دهان شیرخوار رفته و زخم خواهد شد.
• شیر انتهایی پستان داخل پستان باقی مانده و به راحتی خارج نمی شود.

وضعیت های صحیح شیردهی به شرح زیر در فیلم آموزشی بصورت عملی آموزش داده شده است:
شیردهی وضعیت گهواره ای، وضعیت گهواره ای متقاطع(روشی مفید برای نوزادان نارس، نوزادان کوچک و مادرانی که نوک پستان آنان آزرده شده)، وضعیت زیر بغلی(مناسب برای مادران سزارین شده، مادران دارای نوزادان نارس، دوقلو و نوزادانی که مکیدن ضعیف دارند) وضعیت خوابیده به پهلو(مناسب برای مادران سزارین شده)، وضعیت خوابیده به پشت(مناسب برای استراحت مادران) و روش بیولوژیکی.

استفاده از بالش در شیر دهی ضروری است و توصیه می شود:
مادر در هنگام مراجعه به بیمارستان برای زایمان، یک بالش کوچک به همراه داشته باشد. بهترین روش شیردادن دوقلوها، وضعیت زیربغلی است. هنگامی که شیرخواران بطور مکرر از پستان مادر تغذیه شوند ترشح  و تولید شیر بیشتر شده و باعث تداوم شیردهی می شود.

آنچه در این بخش از مجموعه خواهید آموخت:

• تصور مادر در مورد رقیق بودن شیر و وزن گیری ناکافی شیرخوار
• تصور مادر در مورد تغییر فرم پستان و اندام مادر در اثر شیردهی
• باور نادرست بغلی شدن شیرخوار بخاطر در آغوش گرفتن او
• تصور مادر در مورد عدم امکان تداوم شیردهی در صورت شاغل بودن
• باور ناردست در مورد محدودیت مدت و فواصل شیردهی توسط مادر
• باور نادرست در مورد تغذیه شیرخواران دو قلو با شیر مصنوعی
• باور ناردست در مورد نقش ارث در شیردهی ناموفق مادر
• باور نادرست در مورد عدم امکان شیردهی مادر مبتلا به زخم نوک پستان یا ماستیت

در شروع هر وعده شیردهی، شیر مادر آبکی تر به نظر می رسد و میزان چربی آن کمتر است، اما در انتهای هر وعده به مرور که شیرخوار به مکیدن ادامه می دهد میزان چربی و در نتیجه غلظت شیر یبشتر شده و به سیر شدن کودک کمک می کند. بنابراین در هر وعده شیردهی باید شیرخوار هر دو بخش شیر مادر را دریافت نماید تا مجموع نیازهای بدن او تامین شود. شیردهی ارتباطی به اندازه پستان ندارد، بلکه ترشح هورمون پرولاکتین در اثر مکیدن بیشتر پستان توسط شیرخوار، تولید شیر را بیشتر می کند.تغییر شکل پستان ها در دوران بارداری رخ می دهد به طوری که پستان ها نوک آن بزرگ تر می شوند. بنابراین چنانچه شیردهی هم صورت نگیرد این تغییرات رخ داده است. بعلاوه در دوران شیردهی، چربی اضافی و ذخیره شده در دوران بارداری سریع تر از بین می ردو و بدن مادر به فرم و وزن قبلی باز می گردد.

تغذیه با شیر مادر هیچ تاثیر نامطلوبی بر شکل و ظاهر پستان ندارد. توصیه می شود به دلیل سنگینی پستان ها در دوران شیردهی، مادر از سینه بند مناسبی که پستان را بالا نگه می دارد، استفاده کند. شیرخوار علاوه بر نیازهای تغذیه ای دارای نیازهای عاطفی است.شیرخوار در آغوش مادر با شنیدن صدای قلب مادر و همچنین نجوای او احساس آرامش، امنیت و محبت می کند و لذا محروم کردن شیرخوار از آغوش گرم مادر به بهانه بغلی شدن او صحیح نمی باشد و نیاز عاطفی کودک تامین نمی شود. مادران شاغل بهتر است در طول دوماه آخر دوران مرخصی زایمان، هر وقت که می توانند شیر خود را دوشیده و در فریزر ذخیره کنند. پس از بازگشت به کار نیز می توانند شیر خود را بدوشند و ذخیره کنند تا شیرخوار در ساعاتی که مادر حضور ندارد توسط مراقب خود با شیر دوشیده شده که از قبل ذخیره شده، تغذیه شود. ایجاد محدودیت در شیردهی به شیرخوار باید مکرر و بر اساس میل و تقاضای شیرخوار باشد. مادرانی که دارای شیرخواران دو قلو هستند می توانند به طور کامل آنها را با شیر مادر تغذیه کنند.
حجم شیر مادر متناشب با نیاز شیرخواران و بر اساس تغذیه مکرر آنان از پستان تامین می شود. این مادران به حمایت و کمک نیاز دارند. شیردهی ناموفق مادر ارثی نیست، اگر مادر یا خواهر نتوانسته اند به کودکان خود شیر بدهند، این موضوع دلیلی بر عدم موفقیت مادر در شیردهی نیست. حمایت روانی و اعتماد به نفس عامل بسیار مهمی در موفقیت شیردهی است.در هنگام بیماری بخصوص تب و اسهال، شیرخوار به مایعات، مواد مغذی و تغذیه مناسب نیاز دارد و این نیاز از طریق تغذیه با شیر مادر بهتر تامین می شود. با اینکه برخی شیرخواران در زمان ابتلا به بیماری های تب دار و یا اسهال، کم اشتها هستند ولی علاقه بیشتری به تغذیه با شیر مادر نشان می دهند. در این گونه موارد، تغذیه مکرر با شیر مادر توصیه می شود. تخلیه نشدن پستان ها و تجمع شیر در آن دموجب احتقان پستان یا حتی ماستیت می شود. به علاوه شیردهی از پستان در درمان احتقان یا ماستیت کمک کننده است.مادرانی که دچار زخم نوک پستان هستند، اگر شیرخوار در وضعیت صحی پستان را بمکدف درد پستان کاملا برطرف می شود.

آنچه در این بخش از مجموعه خواهید آموخت:

• مشخصات بیمارستان های دوستدار کودک
• ۱۰ اقدام بیمارستان های دوستدار کودک
• تسهیلات بیمارستان های دوستدار کودک برای مادر و شیرخوار

بیمارستان های دوستدار کودک اقداماتی را برای شروع موفق تغذیه نوزادان با شیر مادر پس از تولد و همچنین تداوم تغذیه با شیر مادر در بخش های کودکان بستری انجام می دهند.
از مزایای بیمارستان های دوستدار کودک، تغذیه انحصاری شیرخواران با شیر مادر است که منجر به رشد و نمو مطلوب و سلامت کودک خواهد شد.

در بیمارستان های دوستدار کودک ۱۰ اقدام زیر اجرا می شود:

1. دستورالعمل ترویج تغذیه با شیر مادر در کلیه بخش هایی که مراقبت از مادر و شیرخوار را به عهده دارند، نصب شده است.
2. با آموزش کارکنان مسئول مراقبت مادر و شیرخوار، توانمندی آن ها را برای کمک به مادر در خصوص تغذیه با شیر مادر بالا می برند.
3. زنان باردار را در خصوص تغذیه شیرخوار با شیر مادر آموزش می دهند.
4. تماس پوست مادر و نوزاد را از بدو تولد برقرار می کنند و تغذیه نوزاد را با شیر مادر در ساعت اول تولد انجام می دهند.
5. نحوه تغذیه با شیر مادر و حفظ و تداوم شیردهی را به مادران آموزش داده و آنان را برای شیردههی کمک می کنند.
6. از بدو تولد، نوزادان فقط با شیر مادر تغذیه می شود.
7. شیرخوار در تمام مدت شبانه روز در کنار مادر نگهداری می شود تا پیوند عاطفی آنهابیشتر شود، مادر بتواند مکرر به او شیر بدهد و در مراقبتش سهیم باشد.
8. مادر را تشویق می کنند به علائم گرسنگی شیرخوار توجه و او را بر حسب میل و تقاضایش با شیر مادر تغذیه نماید.
9. در این بیمارستان ها از شیشه شیر و گول زنگ برای شیرخوار استفاده نمی شود.
10. مادران بعد از ترخیص برای حفظ و تداوم شیردهی حمایت شوند.

تسهیلاتی که بیمارستان های دوستدار کودک د صورت بستری شدن شیرخوار در اختیار مادر قرار می دهند شامل:
اتاق با تسهیلات رفاهی جهت اقامت مادر، تغذیه، امکان استحمام، توجه به سلامت مادر، نمایش فیلم آموزشی، استفاده از شیر دوش، ارائه پمفلت آموزشی شیر مادر قبل از ترخیص و ...

آنچه در این بخش خواهید آموخت:

• اهمیت شیر مادر در کتب آسمانی
• خصوصیات و مزایای شیر مادر
• فواید تغذیه با شیر مادر برای نوزاد نارس
• ترکیبات شیر مادر
• عوارض تغذیه شیرخوار با شیر مصنوعی

در قرآن کریم و کتب آسمانی همه ادیان الهی در مورد تغذیه با شیر مادر صحبت شده است. در آیاتی از قرآن کریم تغذیه شیرخوار با شیرمادر تاکید شده و از جمله مدت زمان تغذیه با شیر مادر 2 سال (حداقل 21 ماه) تعیین شده است. در برخی احادیث اسلامی شیردادن کمتر از 21 ماه، ستم به کودک محسوب می شود.

کودکانی که با شیر مادر تغذیه می شوند دارای ضریب هوشی بالاتر، تکلم روان تر، ارتباط عاطفی قوی تر با مادر و تربیت پذیری بهتر هستند.

در مادرانی که شیرخوارشان را با شیر خود تغذیه می کنند انواع سرطان های پستان، تخمدان، دهانه رحم و نیز پوکی استخوان، سنگ کیسه صفرا، دیابت و بیماری های قلبی و عروقی کمتر است.
 ترکیب شیر مادرانی که نوزاد نارس دارند با بقیه مادران متفاوت است. بهترین تغذیه برای نوزادان نارس، شیر مادر خودشان است که باعث تقویت سیستم ایمنی بدن آن ها می شود.
نوزادان نارسی که با شیر مادر تغذیه شده اند، در بدو تولد زودتر از بیمارستان مرخص می شوند و در سنین بزرگسالی نیز از ضریب هوشی بالاتری برخوردار هستند.
ترکیب شیر مادر بر حسب سن شیرخوار و تغییر نیازهای او و حتی در هر وعده، تغییر می کند.

ترکیب شیر در صبح، ظهر و شب متفاوت است. همچنین در هنگام بیماری مادر ترکیب شیر مادر تغییر کرده و به دفاع کودک علیه بیماری ها کمک می کند.

در کودکانی که با شیر مادر تغذیه شده اند بیماری های اسهالی، عفونت های تنفسی، عفونت ادراری، آلرژی و آسم، پوسیدگی دندان، سوء تغذیه و چاقی، بیماری های بدخیم و سرطان کمتر دیده می شود.
تکلم کودکانی که از پستانک استفاده می کنند با تاخیر انجام می شود. پستانک در بلند مدت به شکل و حالت فک، دهان و دندان کودک لطمه می زند. عفونت گوش میانی، عفونت قارچی و برفک دهان در کودکانی که از پستانک استفاده می کنند، افزایش می یابد.